Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) mutaxassislari Turkiyada elektr energetikasi tizimida amalga oshirilgan islohotlar qanday natija bergani va buning omillarini o‘rgandi.
Foto: “Daryo” / Madina Nurman
Elektr energetikasi tizimini isloh qilishning zarurati:
— o‘tgan asrning 90-yillari oxirlarida Turkiyada davlat byudjeti ko‘rsatkichlari yomonlashdi;
— elektr energiyasi uchun subsidiya ajratish davlat uchun moliyaviy jihatdan qiyinchiliklarni yuzaga keltirdi;
— 2002—2007-yillarda elektr energiyasini ishlab chiqarish xarajatlari sezilarli darajada oshdi, biroq tariflar o‘zgarmadi. Oqibatda mavjud infratuzilmani ta’mirlash va yangisini qurish imkoniyati cheklandi.
Islohotlarni o‘tkazishdan ko‘zlangan asosiy maqsad:
- elektr energiyasi uchun oshib borayotgan talabni qondirish;
- elektr energetikasi tizimi samaradorligini oshirish;
- davlat budjeti ko‘rsatkichlarini yaxshilash;
- xususiy investitsiyalarni jalb qilish va tizimdagi monopoliyani tugatish;
- Yevropa Ittifoqiga a’zo bo'lishning dastlabki talablarini bajarish.
Islohotlar doirasida amalga oshirilgan chora-tadbirlar:
Institutsional islohotlar borasida:
— elektr energiyasini ishlab chiqarish, yetkazib berish, taqsimlash, ulgurji va chakana savdosini yo‘lga qo‘yish bo‘yicha davlat korxonalari xususiylashtirildi;
Tariflarni qayta ko‘rib chiqish bo‘yicha:
— 2008-yilning yanvar oyida elektr energiyasi uchun tariflar 20 foizga oshirildi;
— bozordagi taklifga muvofiq har chorakda elektr energiyasi uchun tariflarning o‘zgarish mexanizmi joriy qilindi;
— 2008-yil oxiriga kelib, tariflar 50 foizgacha oshirildi.
Islohotlarning asosiy natijalari:
— elektr energiyasi uchun oshib borayotgan talabni qondirish imkoniyati paydo bo‘ldi;
— raqobat muhiti shakllandi, ishlab chiqarish va taqsimlash samaradorligi oshishiga erishildi.
— budjeti hisobidan ajratiluvchi subsidiyalarni kamaytirish hisobiga davlat xarajatlari qisqardi va aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash davom ettirildi.
Xulosalar:
- iqtisodiyotni erkinlashtirish elektr energetikasi sohasidagi islohotlarga bevosita ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
- jadal iqtisodiy o‘sish aholi turmush darajasining oshishiga olib kelganligi sababli aholi tizimdagi islohotlarni ijobiy qabul qildi. 2008-yilda tariflarning 50 foizga oshishi aholi daromadlariga jiddiy ta’sir ko‘rsatmadi. Chunki aholi daromadlari muntazam oshib bordi;
- mustaqil institutlar va tashkilotlarning ishtiroki islohotlar doirasida zarur texnik (siyosatdan holi) qarorlarni qabul qilishni osonlashtirdi.
Material Xalqaro valyuta jamg‘armasining 2013-yildagi tahliliy hisobotlari asosida tayyorlandi.
